نیمه‌ی پُر | ایران در جمع پنج کشور اول فناوری نانو / بالاترین سهم مقالات نانو از کل مقالات در اختیار ایران

به گزارش پایداری ملی، همزمان با نزدیک شدن به سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی فرصتی مهیا شده تا نگاهی به گذشته و آنچه در این مسیر طی شده بیندازیم و با تحلیل فراز و فرودها نهایتا نمره عملکردی را به این سیستم ارائه دهیم.

طی چند روز اخیر پرونده و گزارشهای موردی بسیاری را در امور مرتبط با فناوری طرح و منتشر کردیم که هر کدام به صورت مستقل بر بخشهای مشخصی دلالت داشت؛ در این گزارش هر چند اجمالی نیز در نظر داریم تا به بررسی جایگاه «نانو» در سالهای اخیر بپردازیم.

فعالیتهای توسعه فناوری نانو در کشور از سال 1379 آغاز شد و با تصویب سند اول توسعه فناوری‌نانو طی سالهای 1384 – 1393 با عنوان «سند راهبرد آینده»، این فعالیتها نظام‌مند شده و شتاب گرفت.

در اردیبهشت 1385، شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 582 خود، ضمن تأکید بر اجرای دقیق «سند راهبرد آینده»، سیاستها و راهبردهای توسعه و ارتقای این فناوری در کشور را تصویب کرد.

طی سالهای اجرای سند 10 ساله راهبرد آینده (1393-1384) و بر اساس ارزیابی‌های راهبردی و یک‌ساله‌، سه سند تکمیلی نیز تدوین شد.

ﺍﮔﺮﭼﻪ ﻓﻬﻢ بخشی ﺍﺯ ﭘﺪﻳﺪﻩ‌ﻫﺎی ﻣﻘﻴﺎﺱ ﻧﺎﻧﻮ ﺍﺯ ﺩه‌ها ﺳﺎﻝ ﻗﺒﻞ ﻣﻄﺮﺡ ﺑﻮﺩه ﺍﺳﺖ، ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﻮمی ﺭﻭﻧﺪﻫﺎ، ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﺎﻳﻪ ﻭ ﺣﻮﺯه‌ﻫﺎی ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬﺍﺭ ﻓﻨﺎﻭﺭی ﻧﺎﻧﻮ، ﺩﺭ ﺩهه‌های ﺍﺧﻴﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺍﺑﺘﺪﺍی ﻗﺮﻥ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﻼﺩی ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻓﻨﺎﻭﺭی ﺍﺳﺎسی ﻭ ﻛ� ﻴﺪی ﺁﻳﻨﺪه ﻭ ﻣﺤﺮﻙ ﻣﻮﺝ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻮﺁﻭﺭیهای ﻓﻨﺎﻭﺭﺍﻧﻪ، ﺩﺭ ﻣ� ﺎﻣﻊ ﻓﻌﺎﻝ ﺟﻬﺎنی ﻣﺤﺴﻮﺏ ﺷﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺳﺎﻝ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺭﺩ توجه دولتها قرار گرفت.

برﺧﻮﺭﺩ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎی ﭘﻴﺸﺮﻭ ﺩﺭ ﻋ� ﻢ‌ﻭﻓﻨﺎﻭﺭی ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﭘﺎﺭﺍﺩﺍﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪ، ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻫﺪﻑ ﭘﻴﺸﺘﺎﺯی ﺟﻬﺎنی و خیز برداشتن برای منافع اقتصادی بزرگ همراه بوده است.

به عنوان مثال کشور کره جنوبی با تدوین یک برنامه 10 ساله از سال 2001 اعلام کرد که قصد دارد از فرصت موجود برای تبدیل این کشور به یک کشور توسعه یافته استفاده کند و دهمین کشور جهان در فناوری نانو باشد همچنین رئیس‌جمهور ﺍﻳﻦ ﻛﺸﻮﺭ، ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻭ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﻳﻦ  ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮﺍی پیشرفت در تاریخ پنج هزار ساله کرده می‌داند.

ﺭﻫﺒﺮ ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺍﻋﻼﻡ ﺍﻳﻦﻛﻪ ﻓﻨﺎﻭﺭی ﻧﺎﻧﻮ ﻛﺎﺭﺑﺮﺩی ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻭ ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﮋﻳﻚ در توسعه اقتصادی اجتماعی چین دارد، اعلام کرد که تصمیم جدی برای در اولویت گذاشتن این فناوری دارد؛ سایر کشورهای توسعه یافته و همچنین تعدادی از کشورهای در حال توسعه نیز برنامه‌های خود را اعلام کردند و سران این کشورها در مواردی متعدد از عزم جدی خود برای توسعه فناوری نانو سخن گفتند.

نکته قابل تأمل پیش از ورود به تصویب سند اول توسعه فناوری‌نانو، این است که مقام معظم رهبری در دیدار دی ماه 83 وزیر علوم و رؤسای دانشگاه‌ها درباره فناوری نانو اظهار کردند «البته ما هنوز در مسئله نانو تکنولوژی کار مهمی انجام نداده‌ایم اما موضوع را زود فهمیده‌ایم؛ یعنی نگذاشتیم بعد از چهل سال بفهمیم که چنین چیزی در دنیا پدید آمده است؛ در اوایل کار، این موضوع را فهمیده‌ایم و الان هم دنبالش هستیم. اگر بودجه داده شود، تشویق بشود و افرادی برای پیگیری این کار گمارده شوند، خواهید دید دیری نخواهد گذشت که در سطح اول دنیا قرار خواهیم گرفتم.»

ایشان تأکید کردند «اینکه بگوییم نمی‌توانیم، بزرگترین مانع در راه توانستن و پیشرفت کردن است؛ باید گفت ما می‌توانیم. حقیقت قضیه هم این است که ما می‌توانیم، امروز خیلی کارها کرده‌ایم.»

علوم و فناوری نانو عبارت از توانایی هدایت و کنترل ماده در ابعاد نانومتری (میلیاردیم متر) و بهره‌برداری از خواص و پدیده‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی این مقیاس در مواد، ابزارها و سیستمهای جدید است.

اگر چه در تعریف این حوزه جدید اختلافات زیادی وجود دارد اما براساس یک اجماع نسبی جهانی، کار با اندازه‌های 0.1 تا 100 نانومتر در این تعریف می‌گنجد.

اصل موضوع آن است که ماده در اندازه‌های نانومتری خواص جدید و متفاوت با مقیاسهای بالاتر دارد که این خواص توجه جدی دانشمندان و پیشگامان بکارگیری ابزارها و مفاهیم جدید را برانگیخته است؛ کاربردهای این فناوری بسیار گسترده و متنوع و تقریبا در همه صنایع موجود تأثیرگذار است.

فناوری نانو در عمل توانمندساز فناوریهای موجود یا منقطع‌کننده آنهاست؛ فناوریهای منقطع‌کننده به جای آنکه فناوری موجود را یک گام جلوتر ببرند، آن را از صحنه خارج می‌کنند و خود جایگزین آن می‌شوند.

بیشتر شرکتها در حال حاضر دانش مقیاس نانو را برای بهبود روشها و فناوریهای موجود به کار می‌گیرند؛ مثلا این بهبود می‌تواند توسعه سازوکارهای دارورسانی به نقاط بیمار بدن باشد یا اینکهاز نانوذرات خاک رس برای دوام بیشتر محصول، در صنعت لاستیک استفاده شود.

بنابراین هم‌اکنون فناوری نانو یک فناوری توانمندکنند است اما این پتانسیل را دارد که فناوری بسیار دگرگون‌ساز و انقلابی باشد.

توسعه فناوری نانو به زیرساختهایی نیاز دارد که بدون آنها توسعه پایدار و متوازن این فناوری امکانپذیر نیست؛ زیرساختهای موردنیاز برای هر مرحله از توسعه این فناوری باید با مطالعه مستمر، از قبل آماده شوند و آماده‌سازی اغلب این زیرساختها وظیفه دولت است.

از مهم‌ترین این زیرساختها، می‌توان به مقررات تسهیل‌کننده، شبکه‌های اطلاع‌رسانی، آزمایشگاه‌های تأیید کیفی و مرجع، مراکز رشد، پارکهای فناوری، صندوقهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر و... اشاره کرد که رفته رفته در کشور ما توسعه و رشد یافته است.

با همت بلند متخصصان کشورمان و تأکیدات موجود در اسناد بالادستی، رفته‌رفته پیش‌نیازهای مربوط به توسعه امور نانو در کشور شکل گرفت و اکنون بر اساس آمار استت‌نانو جزو 10 کشور اول دنیا در تولید علم نانو هستیم.

در حالیکه نیمی از مقالات نانو در سال 2016 را کشورهای چین و امریکا منتشر کردند و ایران با 7 هزار و 583 مقاله تولید شده در رده ششم قرار گرفت اما براساس همین گزارش تحلیلی، سهم مقالات نانو از کل مقالات منتشر شده در ایران بیشتر از هر کشوری است.

ایران با سهم 22.91 درصدی از تولید مقالات نانو به نسبت کل مقالات، در صدر لیست کشورهای دنیا قرار داد و بعد از آن عربستان سعودی و سنگاپور هر کدام با سهم 18.11 و 17.72 درصد قرار دارند.

در حالیکه جایگاه ایران از سال 2014 تا 2016 یک رتبه ارتقا یافته اما تعداد مقالات تولیدی با رشد 51 درصدی مواجه شده است.

سید مهدی رضایت؛ مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در اظهارات اخیری درباره جدیدترین میزان مقالات تولیدی در این حوزه گفت: ایران در سال 2017 میلادی با تولید بیش از شش هزار و 500 مقاله در این بخش بعد از کشورهای آمریکا، چین و هند رتبه چهارم دنیا را به دست آورد.

وی همچنین با بیان اینکه ایران با تلاش و همت فناوران و صنعتگران خود توانسته است به جایگاه رفیعی در زمینه فناوری نانو در جهان دست یابد، افزود: تولید بیش از 360 محصول با استفاده از فناوری نانو، رشد سالانه صد درصدی در حجم بازار این محصولات که حدود 35 درصد آن بازار صادراتی است، الگویی از پیشرفت درون‌زا و برون‌زا را ایجاد کرده است.

بنابراین با تکیه بر این آمارها می‌توان به صراحت گفت که انقلاب اسلامی رویدادی بود که چراغ باور توانستن را در کشور روشن کرد و همین باور زمینه را برای ظهور فناوریهای نو از جمله نانو تکنولوژی فراهم آورد.

نکته قابل توجه این است، بسیاری از کشورهای دنیا حتی دستاوردهای علمی قابل توجهی در حوزه نانو ندارند اما ما در لیست پیشروهای نانو فناوری در جهان هستیم؛ به طوریکه جایگاه کشور در تولید مقالات علمی که یکی از شاخصهای سنجش است، در میان پنج کشور اول دنیا قرار دارد.